MEKTEB KAO ŠKOLA ZNANJA
Mekteb je bio poznat još kod Arapa i prije islama pod nazivom kuttab, a koristili su ga za opismenjavanje u svojoj zajednici. Prvi mekteb u islamu javlja se nakon Bitke na Bedru, kada Posla¬nik, a.s., pismenim ratnim zarobljenicima, koji nisu imali sredstava da ot¬kupe svoju slobodu, određuje da opismenjavanjem ljudi zarade slobodu.
Mektebi su se širili zajedno s islamom i bili su otvoreni za svu djecu, a u njima se, pored vjerskih nauka, izučavala i poezija, matematika, grama¬tika, plivanje, borilačke vještine itd.
U vrijeme Osmanlija mektebi su predstavljali početne škole u kojima su muška i ženska djeca, od pet do deset godina, učila čitati i pisati te sticala osnovna znanja o islamu i moralu. S obzirom na to da su mektebi u BiH zaživjeli dolaskom Osmanlija, razvoj institucije mekteba u Osmanlija može se pratiti njihovim razvojem u BiH.
Dolazeći na novoosvojene prostore, pa i u Bosnu i Hercego¬vinu, Osmanlije su uvodile i novi sistem obrazovanja u kome je mekteb predstavljao formu početne škole. Prvi mektebi podizani su prvenstveno radi opismenjavanja i obrazovanja odraslih u novoosvojenim krajevima, kako bi se odgovorilo na vjerske, obra¬zovne i općekulturne potrebe novih urbanih muslimanskih zajednica koje su se postepeno preobražavale u gradska naselja. S povećanjem broja muslima¬na, tokom 16. st. nastavlja se izgradnja mekteba kao posebnih objekata. Podizani su zahvaljujući dobrotvorima, koji su u vakufnamama ostavili vrijedne pisane tragove o svojim zadužbinama.
Mekteb i mektepska nastava na području Medžlisa IZ Kalesija danas se odvija u 26 kalesijskih džemata i 56 mekteba. Nije nam poznato iz kojeg vremena potiče prvi mekteb na prostoru Medžlisa IZ Kalesija, ali je poznato slijedeće: Kalesijac Ahmed ef. Dubničanin postavljen je za muderrisa Gazi Husrev-begove medrese 12. juna 1765. godine i na tom je položaju ostao 47 godina, sve do kraja svoga života. Bio je i šejh Husrev-begova hanikaha i vaiz u Baščaršijskoj džamiji. Niko osim Ahmeda ef. Dubničanin nije proveo četrdeset sedam godina profesure u Gazijinoj medresi, tada vodećoj obrazovnoj ustanovi na Balkanu. Ahmed ef. Dubničanin bio je savremenik Mula Mustafe Bašeskije, koji ga ubraja među učene ljude svoga vremena u gradu Sarajevu. Bašeskija za njega tvrdi ”da ne bi uzalud raspravljao niti se bez razloga ljutio, nego je sa svijetom blago postupao. Predavao je blagim glasom. Ni za jednu granu nauke ne bi rekao da je ne poznaje. Bio je sposoban stilističar i logičar.” Ahmed Dubničan umro je 27. maja 1812. godine / 15. džumadel-ula 1227. god. po H. Pokopan je na mezaristanu Alifakovac.
Kalesijac je i Ibrahim Smajić Seljubac, jedan od reformatora bosanskog jezika, koji je bio među prvim zagovornicima mektepske nastave na bosanskom jeziku. Živio je krajem 19. i početkom 20. stoljeća. Autor je čuvene Nove bosanske elifnice, koja je štampana u Istanbulu. Skrenuo je pažnju na važnost prevođenja korisnih djela na bosanski jezik, naglašavajući usto da muslimani bosanskog podneblja zaostaju iza kršćana baš zbog pasivnosti u vezi s tim. Kao jedan od reformatora bosanskog jezika Seljubac je spomenut i u Gramatici bosanskog jezika.
Povijest pamti znamenite Bošnjake, a svoje mjesto u povijesti našli su i naši sugrađani iz prošlosti, koji su bili zaslužni za razvoj mekteba i mektepske nastave.
Današnji imami Medžlisa Kalesija bivši su polaznici mektepske nastave u svojim džematima. S razlogom se možemo pohvaliti da su nekadašnji polaznici mektepske nastave u mektebima koji pripadaju Medžlisu IZ Kalesija danas uspješni alimi, muallimi i profesori.
Danas u Sarajevu žive i rade četiri kalesijska hafiza: hafiz Aid ef. Smajić, hafiz Rijad ef. Đedović, hafiz Omer ef. Zulić i hafiz Jahja Imamović (Dželal Imamović, otac hafiza Jahje Imamovića, iz Miljanovaca je kod Kalesije). Kalesijac je bio i rahmetli prof. dr. hafiz Fadil ef. Fazlić.
Na Fakultetu islamskih nauka u Sarajevu danas predaju tri profesora iz Kalesije: prof. dr. Jusuf Ramić, doc. dr. Ahmet Alibašić i doc. dr. hfz. Aid Smajić.
Kalesijac je i rehmetli. Besim ef. Čanić, jedan od osnivača Agencije za certificiranje halal kvalitete BiH.
Kalesijac je i Amir Sakić, direktor Agencije za certificiranje halal kvalitete BiH.
Svi navedeni pohađali su neki od mekteba Medžlisa IZ Kalesija. Ali ne živi se od prošlosti niti u prošlosti. Danas su pred nama izazovi našeg vremena, na koje današnji muallimi u mektebima treba adekvatno da odgovore. Upravo zbog toga, zbog izazova današnjice, zbog svega onoga što se nudi mladima, Medžlis Islamske zajednice Kalesija krenuo je u projekt izgradnje Mektepskog sportskog centra u Dubnici.
MEKTEB I SPORT
Oduvijek se, među našim narodom, mekteb poimao kao mjesto gdje se vrijedno uči o vjeri, vjerskim dužnostima i lijepom ponašanju. Kožica na kojoj se klanjalo, sjedenje na koljenima, Amenica, Ilmihal i Sufara dugo su bili prepoznatljivi mektepski priručnici. U neka ranija vremena u opseg mektepske nastave (ovaj se termin ranije nije koristio) nije ulazilo organiziranje izleta ili ekskurzija za mekteblije. Subota i / ili nedjelja bili su rezervisani za sjedenje na koljenima i učenje ilmihalsko-sufarskih sadržaja. U ta vremena i sami su roditelji mektepsku nastavu poimali drukčije negoli danas. A i briga o mektebu razlikovala se od ove današnje.
No, vremenom se stvari mijenjanju. Sport, naročito fudbal, sve više postaje „glavna sporedna stvar u životu“, tako da se i oni koji su tek počeli živjeti sve više okreću lopti i šutanju iste. Subota i nedjelja ubrzo postaju dani za „organizivano treniranje šutanja lopte“, a mekteb sve više gubi svoj primat u tim danima. Smanjuje se broj mekteblija, ne zbog migracije stanovništva ili „bijele kuge“, već zbog toga što je treniranje fudbala postalo prioritet i djeci i njihovim roditeljima. Mektepski sadržaji više nisu toliko „zanimljivi“.
Naglo opadanje broja redovnih polaznika mektepske nastave primjetno je u svim kalesijskim mektebima. Reforma Nastavnog plana i programa mektepske nastave pokušaj je da se novim sadržajima mekteblijama približi mekteb. U plan rada u mektebu uvrštavaju se i sportske igre mekteblija, prvenstveno mektebska liga u malom fudbalu, sve s ciljem omasovljenja pohađanja mektepske nastave.
MEKTEPSKA LIGA U MALOM FUDBALU ZA POLAZNIKE MEKTEPSKE NASTAVE
Sport u mektebu, konkretno fudbal, u neka ranija vremena bio je nezamisliv. Druženje hodže i mekteblija igrajući fudbal nekada se moglo okarakterisati teškom povredom radne etičnosti od strane samog imama, te je zbog tog poteza imam sebe mogao dovesti u neprilike. Nekada su pojedinci fudbal, tj. šutanje lopte, posmatrali kao jedan vid grijeha (što se, kako je spomenuto u ovom radu, povezivalo sa šutanjem glave nekog od poslanika). Međutim, Islamska zajednica početkom 21. stoljeća prepoznaje ulogu sporta kao vid poboljšanja rada na polju mektepske nastave, te organizovano počinje s mektepskom ligom u malom fudbalu. U kalendar rada u mektebu uvršteno je i odigravanje mektepskog turnira u malom fudbalu za polaznike mektepske nastave.
Mektepski turniri u malom fudbalu za polaznike mektepske nastave bili su jedna nova prilika za poboljšanje mektepske nastave. Vrlo brzo učenici iz mekteba češće pohađaju mektepsku nastavu, jer je redovnost u mektebu bila uslov za učestvovanje na turniru. Na turnirima u fudbalu za polaznike mektepske nastave učestvovali su učenici mektepske nastave koje će fudbalski put odvesti „trbuhom za kruhom“. Naime, Senad Husić, iz džemata Brda Gornja, nekoliko godina igrao je za svoj džemat na turnirima u malom fudbalu za mekteblije. Danas on igra u Mađarskoj. Pored spomenutog, na tim turnirima aktivno su učestvovali i drugi koji su tada bili učenici mektepske nastave u svojim džematima a danas su prvotimci bh. klubova koji se takmiče u fudbalskim ligama BiH.
Mektepska liga u malom fudbalu pokazala se kao veoma dobar potez, ali uočile su se i neke negativnosti. Svaki se čovjek raduje pobjedi, ali i u porazu treba ostati smiren. No, i oni odrasli počesto u porazu znaju prebaciti krivicu na drugoga a kamoli oni najmlađi. Bile su potrebne godine da učesnici turnira u malom fudbalu za polaznike mektepske nastave nauče da dostojanstveno prihvate poraz, jer u utakmici između dviju ekipa neko mora i izgubiti. S obzirom da su na turniru u malom fudbalu polaznika mektepske nastave aktivno učestvovali svi džemati Medžlisa Kalesija, odigravanje tog turnira moralo se održati po kup-sistemu, tj. sistemu gdje se nakon jedne utakmice može završiti takmičenje. Primjetno je bilo razočaranje na licima mekteblija koji bi, na turniru koji su čekali godinu, odigrali samo jednu utakmicu (ako bi odmah izgubili). Zbog toga je 2010. godine na sastanku Vjersko-prosvjetne službe MIZ-a Kalesija odlučeno da se fudbalski turnir odigra po grupama, kako bi učenici mektepske nastave imali priliku da odigraju više utakmica. Na osnovu teritorijalne podjele džemata ekipe su podijeljenje u četiri grupe a te godine finale (u koje su se plasirale po dvije prve ekipe iz svake grupe) odigralo se na Pješavici, u džematu Lipovice – Stara džamija. Na izletištu Pješavica tog aprilskog dana igralo je osam ekipa a najbolje što se desilo na tom turniru jeste zajedničko obavljanje podne-namaza na fudbalskom poligonu.
Međutim, atmosferu su pokvarili neki od roditelja djece učesnika, koji su svojim neprimjerenim ponašanjem tokom utakmica naveli sve prisutne imame da razmišljaju o projektu izgradnje Mektepskog centra, u kojem bi se mekteblije-fudbaleri na miru družili uz igranje fudbala.
